Krivica zaposlene majke

PIŠE: Marica Stijepović, psiholog

Ono što se popularno naziva “majčinskim instinktom“ u suprotnosti je sa nužnošću savremenih mama da djecu ostave na čuvanju u vrtiću, produženom boravku ili kod bebsiterke. Kod nas postoji opcija plaćenog porodiljskog odsustva od godinu dana bebinog života, što je za većinu žena na Zapadu nedostižan luksuz, tako da se mame ukoliko žele da se vrate na posao već od bebinog rođenja suočavaju sa različitim dilemama. Na primer, da li da doje bebu, da li da je “navikavaju na ruke“, itd. Zaposlene majke stoga često osjećaju krivicu i ambivalenciju, poznatu kao „krivica zaposlenih majki“‘ (working mother’s guilt). Evidentno je da sam faktor zaposlenosti odnosno nezaposlenosti majke nije od uticaja na bračne odnose ili razvoj djece. Od većeg su uticaja ukupne porodične okolnosti, stavovi i očekivanja majki odnosno očeva, te raspoređivanje raspoloživog slobodnog vremena.

Pa ipak, da li se laički, odnosno stavovi javnosti, slažu sa ovim? Majke koje rade opažaju se kao “lošiji roditelji“ dok je ideal majke ona koja ostaje kod kuće i koja je potpuno posvećena porodici. Jedno istraživanje bavilo se razlikama u stavovima prema zaposlenosti žena i porodičnim ulogama na velikim reprezentativnim uzorcima. Prema ovom istraživanju, između perioda sedamdesetih i aktuelnog perioda došlo je do promjena u stavovima u smislu da su srednjoškolci i odrasli postali spremniji da prihvate činjenicu da su majke zaposlene kao i da porodica ima dva izvora prihoda. Djeca rođena između 1980. i 1990. (takozvani “millennials“) su nastavili napredak u smislu egalitarnih shvatanja rodnih uloga. Međutim, po nekim drugim nalazima i stavovi javnosti su ambivalentni, a više negativni nego pozitivni: po istraživanju Pew centra, čak četrdeset i jedan procenat odraslih građana u SAD pozitivno je odgovorilo na pitanje da li je porast broja zaposlenih majki loša stvar za društvo u cjelini. Četrdeset i dva procenta su situaciju nezaposlene majke koja brine o djeci procenila kao idealnu; četrdeset i jedan je kao takvu procijenio situaciju gdje majka radi pola radnog vremena dok je osam procenata navelo da je idealna situacija u kojoj je majka zaposlena. Pri tome, muškarci su, više nego žene, skloni da procjenjuju situaciju u kojoj je majka nezaposlena kao optimalnu.

Kako to utiče na samopercepciju (ne)zaposlenih majki? Istraživanje Pew centra, jednog od najuglednijih i najcitiranijih u SAD, pokazuje da majke, upitane da ocijene sebe i svoje roditeljske vještine, uglavnom sebe ocjenjuju prilično visoko, bez obzira na to da li su zaposlene ili nisu. Međutim, sa najvećim stepenom kritike sebe ocjenjuju zaposlene majke. Samo deset procenata zaposlenih majki sebi je dalo najviše ocjene. Nezaposlene mame sebe ocjenjuju blaže, tako da je najviše ocjene sebi dalo dvadeset osam procenata.

Kvalitativno istraživanje osjećanja krivice kod zaposlenih majki pokazuje da one krivicu osjećaju svakodnevno, a da u osnovi krivice leži zapravo osjećaj odgovornosti za djecu: krivica se pojavljuje kada majke osjećaju da su iznevjerile svoju odgovornost – naročito u situacijama kada se ponašaju asertivno i stavljaju svoje potrebe na prvo mjesto. Jedna studija čak se bavila istraživanjem koliko krivica može da se koristi u reklamiranju proizvoda! Neki proizvodi bili su povezani sa osjećajem krivice, a neki nisu. Reklamiranje proizvoda koji su izazivali osjećaj krivice, kao na primjer jela iz mikrotalasne, izazivali su i osjećaj gnijeva kod ispitanica. Majke su i inače žrtve predrasuda i stereotipa: ukoliko su uspješne na poslu – naročito u takozvanim “muškim“ zanimanjima, pretpostavlja se da su negdje “omanule“ kao majke. Ukoliko se opažaju od strane okoline kao tople i posvećene majke, velika je vjerovatnoća da će ih, počev od poslodavaca, posmatrati kao manje kompetentne. Muškarci, odnosno tate, nemaju ovakvih problema.

Zaposlene majke, po prirodi stvari, moraju da “žongliraju“ između različih društvenih uloga, što im izaziva stres i promjene raspoloženja, ali s druge strane, evidentirano je i da se žene mogu privići na ovakvo “žongliranje“ tako da manje utiče na njihovo raspoloženje.

Sve u svemu, činjenica da majka radi može imati pozitivne efekte kako na nju tako i na djecu, suprotno stavu laičke javnosti. Međutim, potrebno je uzeti u obzir brojne varijable, od kojih je među bitnima i pomoć koju zaposlena majka ima. Postoji jedna nigerijska izreka koja ima pandan u svim afričkim jezicima a zaživjela je i u popularnoj kulturi (i ušla čak u naziv knjige Hilari Klinton), koja je u posljednje vrijeme još glasnija u odbrani prava zaposlenih majki: Potrebno je selo da bi se odgajilo dijete. Glavno značenje poslovice je da dijete nije odgovornost samo roditelja već i šire porodice. Prevedeno na moderni jezik, bilo bi lijepo da imamo uzajamnu pomoć i podršku članova porodice, komšiluka, uopšte zajednice, a u krajnjem slučaju, neophodna su sistemska rješenja čuvanja dece dok je majka na poslu – jaslice, vrtići, produženi boravci u školama.

Izvor: Psihobrlog